पर्यावरण रक्षणासाठी काम करणाऱ्या संघटना :-

१) संयुक्त राष्ट्र संघटनेचा पर्यावरण कार्यक्रम [United Nations Environment Programme (UNEP)] :-

» संयुक्त राष्ट्र संघटनेच्या पर्यावरण कार्यक्रमाची सुरुवात १९७२ मध्ये स्टॉकहोम येथे आयोजित केलेल्या जागतिक पर्यावरण परिषदेत झाली.
» याचे प्रमुख कार्यालय केनियाची राजधानी नरोबी येथे आहे.
» याचे प्रमुख कार्य म्हणजे- संयुक्त राष्ट्र संघटनेच्या मार्फत पर्यावरणावर विविध परिषदांचे आयोजन करणे, त्यातून येणाऱ्या शिफारसींना व्यावहारिक रूप देते.

दोहा परिषद :- 

» कतारची राजधानी दोहा येथे ८ डिसेंबर २०१२ रोजी वातावरण बदलासंदर्भात महत्त्वपूर्ण परिषद झाली.
» यामध्ये क्योटो प्रोटोकॉलच्या जागी जागतिक सहमती असलेल्या करारास २०१५ पर्यंत अंतिम रूप देण्यात येईल हा महत्त्वपूर्ण निर्णय झाला.

२) युनेस्कोचा मानव आणि जिवावरण कार्यक्रम:- (Man and Biosphere Programme) :- 

»  मानव व जिवावरण (Man and Biosphere) यांच्यात जागतिक स्तरावर सुधारणा करण्यासाठी युनेस्कोद्वारे या कार्यक्रमाची सुरुवात १९७० मध्ये करण्यात आली.

३) जागतिक वन्यजीव कोष (World Wildlife Fund) WWF :- 

»  वन्यजीवांचे संरक्षण करण्याच्या हेतूने १९६१ मध्ये या संस्थेची स्थापना करण्यात आली

» या संस्थेचे मुख्य कार्यालय स्वित्झरलँड येथे आहे.

पर्यावरण रक्षणाचे कार्य करणाऱ्या भारतातील महत्त्वपूर्ण संस्था :-

१) बॉटॅनिकल सव्‍‌र्हे ऑफ इंडिया  (BSI ) :-

»  या संस्थेची स्थापना १८९० साली कोलकाता येथे करण्यात आली, १९३९ सालानंतर काही वर्षांसाठी ही संस्था बंद होती, मात्र १९५४ साली ही पुन्हा सुरू करण्यात आली.

२) झुलॉजिकल सव्‍‌र्हे ऑफ इंडिया (ZSI) :-

»  या संस्थेची स्थापना १९१६ मध्ये करण्यात आली. या संस्थेमार्फत प्राण्यांचे वर्गीकरण व पर्यावरणासंबंधी मूलभूत संशोधन केले जाते.

३) बॉम्बे नॅचरल हिस्ट्री सोसायटी (BNHS) :-

»  ही निसर्ग संवर्धन क्षेत्रात कार्य व संशोधन करणारी सर्वात पुरातन बिगरशासकीय संस्था आहे.

»  स्थापना:-  १८८३ मुबंई येथे
»  या संस्थेमार्फत ‘हॉर्नबिल’ हे लोकप्रिय मासिक तसेच आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील ‘जर्नल ऑफ नॅचरल हिस्ट्री’ हे संशोधनपर मासिक प्रकाशित होते.

इतर महत्त्वपूर्ण संस्था 

१. सेंटर फॉर सायन्स अ‍ॅण्ड एन्व्हिरॉनमेंट – नवी दिल्ली

२. सेंटर फॉर एन्व्हिरॉनमेंट एज्युकेशन – अहमदाबाद

३. सलीम अली सेंटर फॉर ऑरनिथॉलॉजी अ‍ॅण्ड नॅचरल हिस्ट्री – कोईमतूर

४. वाइल्ड लाइफ इन्स्टिटय़ूट ऑफ इंडिया – डेहराडून

५. आशिया खंडातील पहिले मगर प्रजनन व संशोधन केंद्र (क्रोकोडाइल बॅक ट्रस्ट)- मद्रास 

संदर्भ :- लोकसत्ता