लखनौ करार

लखनौ अधिवेशन (1916) जहाल-मावळ एकत्र येण्याची करणे

·         जुने वाद आता अर्थहीन झाले होते.

·         जहाल-मावाळाना जाणवले कि आपल्या फुटीमुळे राष्ट्रीय चळवळीचे नुकसान होत आहे.

·         टिळक व बेझंटचे दोन्ही गटाच्या एकतेसाठी अथक प्रयत्न.

·         गोपाल कृष्ण गोखले व फिरोजशहा मेहता याचे निधन.

लखनौ अधिवेशन (1916) -मुस्लिम लीग व कॉंग्रेस एकत्र येण्याही करणे

·         १९१२-१३ च्या बाल्कन युद्धात ब्रिटनने तुर्कीला साहाय्य करण्यास दिलेला नाकार.

·         १९११- बंगालची फाळणी रद्द केली.

·         अलिगढ विद्यापीठ स्थापन करण्यास मदत करण्यास सरकारचा नकार.

·         मुस्लिम लीगचे तरुणांचे हळूहळू राष्ट्रवादी राजकारणाकडे प्रेरित होणे.

·         दुसर्या महायुद्धादरम्यान सरकारचे दमनकारी धोरण.

लखनौ करारातील तरतुदी

·         कॉंग्रेसच्या स्वराज्याच्या मागणीस लीगचा पाठींबा

·         मुस्लिमांसाठी  वेगळ्या मतदार संघास कॉंग्रेसचा पाठींबा 

·         प्रांतिक विधानसभेत निर्वाचित भारतीय सदस्यांपैकी एक निश्चित भाग मुस्लिमांसाठी राखीव( पंजाब-५०%, बंगाल-४०%, मुंबईसहित शिंध-३३%, संयुक्त प्रांत- ३०%, बिहार-२५%, मद्रास-१५%)

·         केंद्रीय विधीमंडळात भारतीय सदस्याच्या १/९ भाग मुस्लिमांसाठी राखीव

·         कोणत्याही सभेत कोणताही प्रस्ताव कोणत्याही सांप्रदाइक हिताच्या विरुद्ध असेल अनी ३/४ सदस्य त्याविरोधात असतील तर तो पास होणार नाही

लखनौ करारानंतर कॉंग्रेस व मुस्लिम लीगने सरकारला आपल्या संयुक्त मागण्या सदर केल्या

·         सरकारने भारताला उत्तरदायी शासन देण्याची लवकर घोषणा करावी

·         प्रांतिक विधान सभांत निर्वाचित भारतीय सदस्यांची संख्या वाढवावी आणि त्यांच्या अधिकारात वाढ करावी

·         व्हाइसरॉयच्या कार्यकारणीतील निम्मे सदस्य भारतीय असावेत

लखनौ करारातील नकारात्मक बाजू

·         तरतुदींमध्ये दूरदर्शीपणाचा अभाव

·         मुस्लिमांसाठी वेगळ्या मतदारसंघाला कॉंग्रेसची संमती- द्विराष्ट्र सिद्धांताचे बीज

·         नेत्यांमध्ये जरी एकता झाली तरी हिंदू मुस्लिम जनतेत एकता प्रस्थापित करण्यास कोणताही प्रेरणा नाही

---